TÜRKİYE’DE COVİD-19 SÜRECİ: BELİRSİZLİK VE RİSK ARTIŞININ KRİPTO PARA PİYASALARI VE KARAR ALICILAR ÜZERİNE ETKİSİNİN TALEP YÖNLÜ ANALİZİ
THE COVID-19 PROCESS IN TURKIYE: A DEMAND-SIDE ANALYSIS OF THE IMPACT OF INCREASING UNCERTAINTY AND RISK ON CRYPTOCURRENCY MARKETS AND DECISION MAKERS
Özet Görüntüleme: 6
/ 
PDF İndirme: 9
Anahtar Kelimeler:
Makroekonomik Belirsizlik, Kripto Para Talebi, VAR AnaliziÖzet
İktisadi teoride belirsizlik ve risk kavramları, bireylerin karar alma süreçlerini etkileyen temel unsurlar olarak değerlendirilmektedir. Geleneksel yaklaşımlar bireylerin her koşulda rasyonel davrandığını varsaysa da kriz dönemleri ve belirsizlik ortamlarında bu varsayım geçerliliğini kaybetmektedir. Bu çerçevede, bireylerin ekonomik kararlarının sadece mantıksal değil; aynı zamanda psikolojik ve duygusal faktörlerden de etkilendiği görülmektedir. Özellikle pandemi süreci, ekonomik aktörlerin davranışlarını yeniden şekillendirmiş; dijital varlıklara ve alternatif yatırım araçlarına olan ilgiyi artırmıştır.
Çalışmanın amacı doğrultusunda, Türkiye’de Covid-19 süreciyle birlikte artan risk ve belirsizlik ortamının, kripto para piyasalarındaki talep üzerindeki etkisi analiz edilmiştir. Bu kapsamda, 2018-2022 yılları arasında aylık veriler kullanılarak ekonometrik bir model oluşturulmuş ve analizler VAR modeli çerçevesinde yürütülmüştür. Bağımlı değişken olarak kripto piyasalarındaki toplam talep hacmini temsil eden CRYPTOTLPHCM değişkeni seçilmiştir. Enflasyon oranı, CDS primi, ihtiyaç kredisi ve borçlanma düzeyi ile işsizlik oranı ise bağımsız değişkenler olarak modele dâhil edilmiştir.
Serilerin durağanlığı Augmented Dickey Fuller (ADF) ve Phillips Perron (PP) testleri ile test edilmiş, otokorelasyon ve değişen varyans problemleri Standart En Küçük Kareler yöntemiyle kontrol edilmiştir. Değişkenler arası ilişki ve nedensellik yönü Granger Nedensellik Testi ile incelenmiştir. Analizler, EViews 10 programı aracılığıyla gerçekleştirilmiştir. Elde edilen bulgular, ekonomik belirsizliklerin kripto piyasalara yönelen talebi doğrudan etkilediğini ve karar alma süreçlerinde geleneksel finansal araçlara olan güvenin zayıflamasıyla dijital alternatiflerin öne çıktığını göstermektedir.
Referanslar
ACEMOĞLU, D., (2021)., "The Bitcoin Fountainhead", Project Syndicate.
ADES, A., ve CHUA, H. B., (1997)., “Thy Neighbor’s Curve: Regional Instability And Economic Growth”, Journal of Economic Growth, 2(3), 279-304.
AKAIKE, H., (1971)., “Statistical Predictor Identification”, Annals of the Institute of Statistical Mathematics, 22, 203-17.
AKTAN, C. C., DİLEYİCİ, D., (2007)., "Siyasal Süreçte Enformasyon Sorunları ve Demokrasinin Başarısızlığı", Modern Politik İktisat, Kamu Tercihi, Editörler: Can Coşkun Aktan, Dilek Dileyici, Seçkin Yayıncılık, Ekonomi Kitapları Dizisi: 30; 81-121.
AKTAN, C. C., (2007)., "Devletin Büyümesi ve Devletin Başarısızlığının Anatomisi", Modern Politik İktisat, Kamu Tercihi, Editörler: Can Coşkun Aktan, Dilek Dileyici, Seçkin Yayıncılık, Ekonomi Kitapları Dizisi: 30, ss. 63-80
AKSOY, T., IŞIL, Ş., (2009)., "Belirsizlik Altında Karar Alma: Geleneksel ve Modern Yaklaşımlar", Türkiye Ekonomi Kurumu, Tartışma Metni, http ://www.tek. org.tr, Erişim Tarihi: 15.01.2022.
ARIEL, Y. D., (2015)., "Akıldışı Sevgilerimle, Kayıp Çoraplar ve Diğer Varoluşsal Muammalar", Çeviren: Müge Çavdar, Optimist Yayınları, No: 407, İstanbul.
ALADA, D. A., (1988)., "İktisatta Belirsizlik Anlayışı Üzerine Notlar", ODTÜ Gelişme Dergisi, 15, (1-2).
ALADA, D. A., (2000)., "İktisat Felsefesi ve Belirsizlik", (1. Basım), 123, İstanbul: Bağlam Yayınları.
ALADA, D. A., (2004)., "İktisat Düşüncesinde Felsefi Yaklaşımın Önemi", Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Fakülte Dergisi, 59 (2).
ALAM, M. N., ALAM, M. S., ve CHAVALI, K., (2020)., “Stock market response during COVID-19 lockdown period in India: An event study”, The Journal of Asian Finance, Economics, and Business, 7(7), 131-137.
ARSLAN, Y., DEMİRHAN, A. A., vd., (2011)., "Belirsizliğin İktisadi Faaliyet Üzerine Etkileri", Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası.
AŞKIN, D., (2021)., "Covid-19 Pandemisi, Yeni Dışlanma Zeminleri ve Sorumluluk Alanları: Türkiye'de Virüsün Yayılışını Engelleme Politikaları ve Toplumsal Bağlam", MAKÜ-Uyg. Bil. Derg., 5(1), 145-165.
ATAMBEKOVA, Z., (2019)., “Dijital Paranın Dünya, Türkiye ve Kırgızistan Ekonomi ve Muhasebe Sistemindeki Yeri ve Geleceği”, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi. https://acikbilim.yok.gov.tr/handle/20.500.12812/440607
BASH, A., (2020)., “International evidence of COVID-19 and stock market returns: an event study analysis”, International Journal of Economics and Financial Issues, 10(4), 34-38.
BECK, U., (1992)., "Risk Society: Towards a New Modernity (M. Ritter, Trans.)".
BENAVIDES-VELASCO, C. A., QUINTANA-GARCIA, C., ve GUZMAN-PARRA, V. F., (2013)., "Trends in family business research”, Small Business Economics, 40(1), 41-57.
BLOOM, N., FLOETOTTO, M., ve JAIMOVICH, N., (2014)., "Really Uncertain Business Cycles", Saporta-Eksten I. ve Terry, S. J. http://web.stanford.edu/~nbloom/RUBC.pdf.
BRAINARD, W. C., (1967)., “Uncertainty and Effectiveness of Policy”, The American Economic Review, 57: 2, 411-425.
BUĞRA, A., (2003)., “İktisatçılar ve İnsanlar”, İletişim Yayınları, İstanbul.
DEATON, A., (2001)., “Relative deprivation, inequality, and mortality”, National Bureau of Economic Research.
DEMİRCİOĞLU, Z., (2020)., Pandemi Sürecinde Belirsizlik, Bilim ve Toplum İlişkisi", Medeniyet Üniversitesi, Sosyoloji Bölümü, https://sarkac.org/2020/09/pandemi-surecinde-belirsizlik-bilim-ve-toplum-iliskisi/ Erişim Tarihi: 17.01.2022.
DİLEYİCİ, D., (2006)., "Vergileme, Algılama ve Mali Aldanma", Vergileme Ekonomisi ve Vergi Psikolojisi, Editörler: Coşkun Can Aktan, Dilek Dileyici, İstiklal Y. Vural, Seçkin Yayıncılık, Ekonomi Kitapları Dizisi: 21.
DÖM, S., (2003)., “Yatırımcı Psikolojisi”, Değişim Yayınları, İstanbul.
DULUPÇU, M. A., YİYİT, M., GENÇ, A. G., (2017)., "Dijital Ekonominin Yükselen Yüzü: Bitcoin’in Değeri ile Bilinirliği Arasındaki İlişkinin Analizi", Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22(Kayfor15 Özel Sayısı), 241-2258.
EĞİLMEZ, M., (2021)., "Dünya Belirsizlik Endeksi", https://www.mahfiegilmez.com/2021/01/dunya-belirsizlik-endeksi.html Erişim Tarihi: 26.03.2022.
ERTÜRK, D., (2018)., "Risk Toplumu: Belirsizlik, Korku ve Güven Arayışlarında Özne".
FEHR, E., ve TYRAN, J. R., (2001)., "Does Money Illusion Matter?", The American Economic Review, pp, 1239-1262.
FISCELLA, K., ve FRANKS, P., (2000)., "Individual income, income inequality, health, and mortality: what are the relationships?". Health services research, 35(1 Pt 2), 307.
FLEGG, A., (1982)., "Inequality of income, illiteracy and medical care as determinants of infant mortality in underdeveloped countries", Population studies, 36(3), 441-458.
FUREDI, F., (2001)., "Korku Kültürü: Risk Almanın Riskleri", Nadir Kitap Yayıncılık.
GÜRGÜN, G., (2020)., "Belirsizlik Kavramı, Belirsizlik Ölçütleri ve Belirsizliğin Makroekonomik Etkileri Üzerine Bir İnceleme", Atatürk Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 34, Sayı: 1, DOI: 10.16951/atauniiibd.428508.
HE, Q., LIU, J., WANG, S., ve YU, J., (2020)., “The impact of COVID-19 on stock markets”, Economic and Political Studies, 8(3), 275-288
HEYDEN, K. J., ve HEYDEN, T., (2021)., “Market reactions to the arrival and containment of COVID-19: an event study”, Finance research letters, 38, 101745.
International Monetary Fund., (2012)., "Coping with High Debt and Sluggish Growth", World Economic Outlook.
International Monetary Fund., (2020)., "Seçilmiş Ülkelerde Ekonomik Büyüme, Enflasyon, İşsizlik Oranı ve Tahminleri", World Economic Outlook.
İSLATİNCE, H., (2002)., "Rasyonel Beklentiler Teorisi'nin Rasyonelliği Tartışmaları", Anadolu Üniversitesi, İİBF, İktisat Bölümü, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 1.
KAPLAN, G. A., PAMUK, E. R., LYNCH, J. W., vd., (1996)., "Inequality in income and mortality in the United States: analysis of mortality and potential pathways", Bmj, 312(7037), 999-1003.
KENNELLY, B., O’SHEA, E., ve GARVEY, E., (2003)., "Social capital, life expectancy and mortality: a cross-national examination", Social Science & Medicine, 56(12), 2367-2377.
KNIGHT, F. H., (1921)., "Risk, Uncertainty and Profit", Houghton Mifflin Company, Boston.
KNIGHT, F. H., (1965)., "Risk, Uncertainy and Profit", Harper & Raw, New York.
KURTOĞLU, R., (2016)., "Nörofinans, Küresel Para Savaşları ve Davranış Ekonomisi", Asi Kitap: 26, Araştırma: 18, Baskı ve Cilt: Tor Ofset, İstanbul
KURAN, T., (2018), "Yalanla Yaşamak, Tercih Çarpıtmasının Toplumsal Sonuçları", Yapı Kredi Yayınları, 3. Baskı, İstanbul.
LI, M. Sun., ve CHEN, Y., H., (2018)., "The Decoy Effect as a Nudge: Boosting Hand Hygiene With a Worse Option", Psychological Science, 1-11.
LIU, H., MANZOOR, A., WANG, C., vd., (2020)., “The COVID-19 outbreak and affected countries stock markets response”, International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(8), 2800.
McAULEY, I., (2007)., "Behavioural Economics and Public Policy: Some Insights", 1-16.
NAKAMOTO, S., (2008)., "Bitcoin: A peer-to-peer electronic cash system", Manubot.
ÖZDEMİR, M., (2019)., "Fiyat İstikrarından Finansal İstikrara: KÜRESEL FİNANSAL KRİZ, ENFLASYON HEDEFLEMESİ VE POLİTİKA TARTIŞMALARI", Dora Yayıncılık LTD. ŞTİ.
PHILLIPS, P., ve PERRON, P., (1988)., "Testing For A Unit Root in Time Series Regressions". Biometrica, 75(2), 335-346.
PRESTON, S. H., (1975)., "The changing relation between mortality and level of economic development", Population Studies, 29(2), 231-248.
RAIFFA, H., (1968)., “Decision Analysis Introductory Lectures on Choises Under Uncertainty”, Addison-Wesley, America.
RODGERS, G. B., (1979)., "Income and inequality as determinants of mortality: an international cross-section analysis", Population studies, 33(2), 343-351.
RODRIK, D., (1999)., “Where Did All The Growth Go? External Shocks, Social Conflict, And Growth Collapses”, Journal of Economik Growth, 4(4), 385-412.
SMITH, A., (1795)., "The Principles Which Lead and Direct Philosophical Enquiries Illustrated by the History of Astronomy", Essay on Philosophical Subjects. W. P. D. Wightman and J. C. Bryce (1982), içinde (der. ) Liberty Press: Indianapolis. U. S. A.
SMITH, A., (1982)., "Esssay on Philosophical Subjects", (ed.). W. P. D. Wightman and J. C. Bryce. 3 of The Glasgow Edition of the Works and Correspandence of Adam Smith. Indianapolis: Liberty Fund.
THALER, R. H., SUNSTEIN, C. R., (2019)., "Dürtme (Nudge) Sağlık, Zenginlik ve Mutluluk İçin Alınan Kararları Geliştirmek Üzerine", İngilizceden Çeviren: Enver Günsel, Pegasus Yayınları, 1. Baskı, Ankara.
TÜİK., (2018-2022)., "Türkiye’de Bir Önceki Yılın Aynı Ayına Göre Enflasyon Oranları (%)".
TÜİK., (2021-2022)., "Türkiye’de Bir Önceki Yılın Aynı Ayına Göre Enflasyon Oranları (%)".
TÜİK., ve TCMB, EVDS., (2019)., "Yeni Ekonomi Programı".
TÜİK., (Mart-2022)., “Yıllık Enflasyon Oranı”.
TÜİK., (2022)., “Hanehalkı Kullanılabilir Gelir Raporu”.
TÜİK., (2018-2019)., “Hanehalkı Tüketim Harcaması Raporu”.
TÜİK., (2019)., “Hanehalkı Tüketim Harcaması (Bölgesel)”.
YELDAN, A. E., ve VOYVODA, E., (2020)., "COVİD-19 Salgının Türkiye Ekonomisi Üzerine Etkileri ve Politika Alternatiflerinin Makroekonomik Genel Denge Analizi".
YERMACK, D., (2017)., "Corporate Governance and Blockchains", NBER Çalışma Belgesi 21802 , Aralık 2015, revize Ekim 2016 ve Review of Finance , 21(1), Mart 2017, s. 7–31.
YERMACK, D., (2018)., "The Potential of Digital Currency and Blockchains", https://www.nber.org/reporter/2018number1/potential-digital-currency-and-blockchains , Erişim Tarihi: 22.01.2022
YÜKSEL, A. E. B., (2015)., "Elektronik Para, Sanal Para, Bitcoin ve Linden Doları’na Hukuki Bir Bakış", İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 73(2), 173-220.
WALSH, C., E., (2003)., “Monetary Theory and Policy”, İkinci Baskı, MIT Press, London.
WILKINSON, R. G., (1996)., "Unhealthy societies: The Afflictions of Inequality", London: Routledge.
(1) https://tr.tradingview.com/markets/cryptocurrencies/prices-all/
İndir
Yayın Tarihi
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2023 Uluslararası Hakemli İşletme Dergisi
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
